O przyznaniu prawa do trzynastki decyduje okres przepracowany przez pracownika w ciągu roku. Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego w podstawie jej wymiaru nie uwzględnia się świadczeń wypłaconych za okresy usprawiedliwionej nieobecności w pracy. W ostatnich latach wciąż powracał jednak problem ewentualnego wyłączenia dodatku stażowego wypłaconego za okres choroby.
System składników wynagrodzenia za pracę w sektorze budżetowym jest stosunkowo rozbudowany i obejmuje wiele zróżnicowanych pod względem prawnym instrumentów. Oprócz comiesięcznych świadczeń w postaci wynagrodzenia zasadniczego, dodatku za wieloletnią pracę, dodatku funkcyjnego, dodatku zadaniowego czy specjalnego pracownikom przysługuje również jedno z istotniejszych kwotowo świadczeń, jakim jest tzw. trzynastka, a ściślej mówiąc – dodatkowe wynagrodzenie roczne. Stanowi ono formę premii wypłacanej pracownikom rokrocznie na podstawie ustawy o dodatkowym wynagrodzeniu rocznym dla pracowników jednostek sfery budżetowej (dalej: udwr). Choć świadczenie to funkcjonuje w systemie prawnym od ponad 20 lat, sposób jego ustalania i naliczania wciąż budzi wątpliwości, a niekiedy też spore emocje.
Okres przepracowany
Zasadniczym zagadnieniem, wokół którego od dłuższego czasu toczyły się wzmożone dyskusje, było zdefiniowanie pojęcia „okres przepracowany” pojawiającego się w art. 2 ust. 1 udwr. Ma ono bowiem wpływ na to, czy pracownik w ogóle nabędzie prawo do trzynastki, a jeśli tak, to jaka będzie jej wysokość. Należy odnotować, że ustawodawca przywiązuje do tego pojęcia dużą wagę, a jednocześnie nie definiuje go w sposób wiążący.
Podstawowym warunkiem nabycia prawa do dodatkowego wynagrodzenia rocznego w pełnej wysokości jest przepracowanie u danego pracodawcy całego roku kalendarzowego. Jednocześnie przewidziano dwie generalne formuły liberalizujące to rozwiązanie. Pierwsza z nich zakłada, że pracownik, który nie przepracował u danego pracodawcy całego roku kalendarzowego, nabywa prawo do trzynastki w wysokości proporcjonalnej do okresu przepracowanego, pod warunkiem że okres ten wynosi co najmniej sześć miesięcy. Druga formuła pozwala natomiast – w kilku przypadkach wyraźnie wskazanych w art. 2 ust. 3 udwr – na odstąpienie od wymogu przepracowania co najmniej sześciu miesięcy.
Wspomniane przepisy wyraźnie odwołują się do wymogu „przepracowania” pewnego minimalnego okresu, nie wskazując niestety, jak należy ów okres ustalać. Zgłaszane w dyskusjach zastrzeżenia dotyczyły sposobu rozumienia norm prawnych i koncentrowały się na rozstrzygnięciu, czy „okres przepracowany” to to samo co „okres zatrudnienia”, a jeżeli nie, to jak inaczej należy interpretować to sformułowanie. Ostatecznie przyjęto, że wspomniane okresy nie są tożsame. Takie stanowisko nie tylko ogranicza prawo do dodatkowego wynagrodzenia rocznego, ale również zmienia sposób jego naliczania.
W orzecznictwie sądowym stopniowo krystalizowało się podejście odróżniające „okres przepracowany” od „okresu zatrudnienia” czy też „okresu pozostawania w stosunku pracy”. Sąd Najwyższy, wypowiadając się na temat prawa do trzynastki, posługuje się sformułowaniami „czas efektywnie przepracowany” lub „czas efektywnie świadczonej pracy”. Takie rozumienie przepisów implikuje również poniekąd sposób naliczania podstawy wymiaru dodatkowego wynagrodzenia rocznego (zob. ramka „Interpretacja…”). Mając na uwadze tezy zawarte w orzecznictwie, należy uznać, że z podstawy wymiaru dodatkowego wynagrodzenia rocznego trzeba wyeliminować składniki wynagrodzenia i inne świadczenia, które są wypłacane za okresy nieobecności w pracy, w tym za okresy niezdolności do pracy spowodowane chorobą.
Traktowanie dodatku stażowego
Wydanie rozstrzygnięć sądowych w sprawie wyłączenia wynagrodzenia (zasiłku) chorobowego z podstawy wymiaru trzynastki stało się źródłem kolejnych wątpliwości. Dotyczyły one traktowania dodatku stażowego, który jest wypłacany wielu pracownikom sfery budżetowej również za okres niezdolności do pracy spowodowanej chorobą. Niejasne przepisy, ale również odmienne stanowiska regionalnych izb obrachunkowych prowadziły do sprzecznych konkluzji. Do sprawy tej odnosił się kilkukrotnie resort pracy, który w ostatnim czasie także zmienił swoje stanowisko.
- Dodatek stażowy w podstawie wymiaru trzynastki
W piśmie z dnia 20 stycznia 2010 r. przedstawiciele Departamentu Prawa Pracy w Ministerstwie Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej przypomnieli, że dodatek za wieloletnią pracę przysługuje pracownikowi samorządowemu za dni usprawiedliwionej nieobecności w pracy, za które otrzymuje on wynagrodzenie. Mogą to być nieobecności z powodu:
- choroby;
- zwolnień od pracy na podstawie art. 37 i 188 kodeksu pracy i zgodnie z przepisami rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy;
- niezdolności do pracy wskutek choroby albo konieczności osobistego sprawowania opieki nad dzieckiem lub chorym członkiem rodziny (za te dni pracownik otrzymuje zasiłek z ubezpieczenia społecznego).
Dodatek za wieloletnią pracę przysługujący za te dni powinien być – zgodnie z ówczesnym stanowiskiem resortu – w całości uwzględniony w podstawie wymiaru dodatkowego wynagrodzenia rocznego.
W analizowanym piśmie powołano się na regulacje rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (dalej: rozporządzenie urlopowe). Argumentowano, że zgodnie z § 6 w związku z § 14 tego rozporządzenia (stosowanego odpowiednio do obliczania dodatkowego wynagrodzenia rocznego) w kalkulacji należy uwzględniać należne pracownikowi wynagrodzenie i inne świadczenia ze stosunku pracy, z wyłączeniem tytułów określonych w tych przepisach. Wskazywano też, że w świetle § 15 i 16 przywołanego rozporządzenia składniki wynagrodzenia przysługujące pracownikowi comiesięcznie w stałej wysokości lub przysługujące za okresy nie dłuższe niż miesiąc uwzględnia się przy ustalaniu ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy. Akcentowano przy tym, że mają one charakter roszczeniowy. Ponadto zauważano, że zgodnie z § 7 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z 18 marca 2009 r. w sprawie wynagradzania pracowników samorządowych2 dodatek za wieloletnią pracę przysługuje pracownikowi za dni, za które otrzymuje wynagrodzenie, oraz za dni nieobecności w pracy z powodu niezdolności do pracy wskutek choroby albo konieczności osobistego sprawowania opieki nad dzieckiem lub chorym członkiem rodziny, za które pracownik otrzymuje z tego tytułu zasiłek z ubezpieczenia społecznego.
[…]
Łukasz Paroń
Autor jest specjalistą z zakresu prawa pracy, redaktorem naczelnym dwumiesięcznika „Kadry i Płace w Administracji”.
